Nucleares e trampas dialécticas

Durante tres decenios, xa dende antes do accidente de Chernóbyl, tivo lugar unha moratoria de facto na construción de novas centrais nucleares nos países desenvolvidos. Pero ultimamente os pronucleares volven á carga, e fano esgrimindo varios argumentos tramposos.

Un é a crise enerxética e outro o cambio climático: fronte ás fontes fósiles, que teñen os días contados e contribúen ao quentamento da superficie da Terra, a enerxía atómica non emite carbono á atmosfera. Un estudo publicado en setembro de 2008 pola Coordinadora per unha Nova Cultura de l'Energia -que impulsa dende hai un tempo en Cataluña a campaña "Tanquem lles nuclears" ("Pechemos as nucleares")- proba que por cada megavatio-hora nuclear se emiten entre 140 e 290 quilos de CO2, que é case tanto como a cantidade que emiten as centrais de gas de ciclo combinado (as menos sucias das que usan combustibles fósiles). É certo que a reacción pola que un neutrón rompe o átomo de uranio e desprende unha cantidade xigantesca de enerxía non emite carbono. Pero para que a pila atómica funcione fixo falta extraer o mineral da mina, concentrar o uranio (moi escaso no mineral: só entre o 0,05% e o 0,1%), transportalo, enriquecelo, construír a central, despezala ao final da súa vida útil e tratar os residuos.

Todo iso consume moita enerxía fósil, e explica as emisións de carbono mencionadas. Dicir, pois, que a enerxía nuclear é "limpa" dende o punto de vista das emisións de CO2 é totalmente falaz. (O mencionado estudo, que non toma en consideración a construción e despezamento das centrais, por falta de datos fiables, e que por iso se queda curto nos seus resultados, pode consultarse en www.tanquemlesnuclears.org. Baséase nos datos publicados de Ascó 2 entre 2001 e 2005.)

Outro argumento é o da dependencia respecto do exterior: a subministración de petróleo e gas fainos depender demasiado duns poucos países e compañías que teñen a chave destes combustibles, como ilustrou a crise do gas de Rusia o pasado inverno. Pero vexamos que acontece co uranio. O 84% das reservas mineiras do mundo concéntrase en seis países: Canadá, Australia, Kazajstán, Rusia, Namibia e Níxer. Sete compañías concentran nas súas mans o 78% das reservas. E case todo o enriquecemento do uranio, un 92%, o fan só catro compañías. ¿A que vén, nun contexto así, invocar o argumento da dependencia exterior no caso das fósiles e insinuar que coa nuclear non acontece outro tanto?

Un terceiro argumento resúmese na frase recentemente pronunciada por Ana Palacio, actual vicepresidente da compañía francesa Areva, filial de EDF, dedicada á electricidade nuclear: "Un 96% do combustible de uranio é reciclable" e supón "unha solución económica e mediambiental" (El País, 8-04-2009). Subxacer a este argumento a idea de que, malia que o uranio é tan finito como o petróleo e destinada tamén a esgotarse, ao poder reciclarse, a súa subministración é case indefinido. O que esta tese oculta é que para a utilización de combustible reprocesar non serve calquera reactor, senón só os reactores rápidos, tamén chamados "superxeradores", que están a ser un fracaso. En Francia, país pioneiro en enerxía nuclear, decidiuse en 1997 pechar o único superxerador do país -o Superphénix- polo seu custo económico desorbitado e a súa escasa eficacia práctica. O seu despezamento está en marcha. O reciclado do combustible de uranio e a súa promesa dunha subministración practicamente inesgotable é outra falacia.

Os partidarios da enerxía do átomo están, en suma, orquestrando unha campaña de mentiras e medias verdades para vender á opinión pública unha técnica fracasada e inaceptable. Os problemas da propaganda pronuclear non rematan aquí.

Esta propaganda enfróntase a outras verdades tamén incómodas. 1) A técnica nuclear arrastra un fracaso soado: non ter achado nos 60 anos da súa existencia ningunha solución satisfactoria ao problema dos residuos. 2) Os riscos asociados ás emisións radiactivas. 3) As centrais fabrican o combustible das bombas atómicas. 4) As centrais son un obxectivo potencial privilexiado de terroristas de toda laia. 5) Pola razón anterior, requiren unha protección policíaco-militar perigosa para os dereitos humanos e as liberdades. 6) Os danos posibles debidos a accidentes son tan altos que ningunha compañía de seguros acepta asegurar, en ningún lugar do mundo, ningunha central nuclear: deben asumilo os Estados. E 7) as nucleares son ruinosas dende o punto de vista económico e non poden subsistir (despois de 60 anos!) sen subvencións públicas.

Moitos responsables políticos mostran cada vez máis dúbidas sobre a viabilidade económica dos programas nucleares renacidos, especialmente con motivo dunha crise que recortou drasticamente as disponibilidades financeiras. O renacer nuclear está condenado polo seu enorme custo económico. Isto é unha boa noticia, porque parece coma se a linguaxe económica fose o único que entenden os que mandan.

Finalmente, convén recordar que o primeiro uso da enerxía atómica foi militar, e que nas explosións de Hiroshima e Nagasaki de agosto de 1945 nos horrorizan non só a magnitude da dor e a destrución inflixidas ás vítimas, senón a afectación ao núcleo biolóxico mesmo da nosa natureza como especie: o xenoma humano. A capacidade para provocar mutacións teratoxénicas aparece como símbolo do pacto fáustico da modernidade: poder a cambio de vender a alma ao demo. Chernóbyl mostrou que o uso pacífico desta enerxía leva consigo unha exposición a riscos de igual natureza.

Joaquim Sempere é Profesor de Teoría Sociolóxica e Socioloxía Ambiental da Universidade de Barcelona