O presidente do goberno español, José Luis Rodríguez Zapatero mostrouse entusiasta co fallo do tribunal constitucional sobre o Estatut de Catalunya. Acurralado por unha crise que non conseguíu anticipar e polas presións da Unión Europea, as axencias de cualificación de débeda e os poderes fácticos locais, parece ter recibido a noticia da sentenza como un alivio. Como unha sorte de respiro que, como mínimo, lle permitirá quitarse de enriba unha "lea" que o persegue hai catro anos. Ao igual, empero, que noutras cuestións, o optimismo gobernamental parece baseado máis no wishful thinking que nunha análise realista da situación. E é que a sentenza, sen ser a peor das posibles, adoece de dous vicios insalvables. O primeiro, que resulta insuficiente, a estas alturas, para sanear a perda de lexitimidade dun tribunal cuxo papel de árbitro en materia territorial se encontra profundamente cuestionado, sobre todo dende un punto de vista político. O segundo, que o propio tribunal, para alcanzar unha decisión, se viu forzado a facerse eco do sentido común medio dominante no PSOE e o PP. Para iso, trazou as súas liñas vermellas en torno ás dúas cuestións respecto das cales o Estatut podería ter suposto certo avance: a consolidación dunha maior cultura federal e un xenuíno recoñecemento do pluralismo nacional.
O goberno apresurouse en suxerir que o fallo podería ter sido máis restritivo, sobre todo se a á máis conservadora do TC tivese conseguido impoñer o seu criterio en torno a unha maioría que incluíse algún membro do sedicente sector "progresista". Iso é parcialmente verdade e en moitos casos o arsenal argumentativo máis centralista acabará engrosando os votos particulares sen afectar, como se podía temer, a decisión final nin os fundamentos xurídicos maioritarios. É posible, polo tanto, que o fallo non sexa o que os sectores máis extremistas tivesen querido. Pero de alí a pretender convertelo nunha "derrota" das teses do PP e nunha confirmación do Estatut aprobado nas Cortes existe un longo treito.
O PP impugnara 114 artigos e 12 disposicións do Estatut. Deste total, o TC declarou inconstitucionais e nulos 14 preceptos, aínda que é probable que as devanditas nulidades incidan nun sentido restritivo na interpretación doutros preceptos impugnados. Máis alá da cuestión cuantitativa, en todo caso, o problema de fondo radica noutro sitio: na aberta desconfianza que a sentenza proxecta sobre aqueles temas que poderían supoñer unha superación, en termos de autogoberno e de pluralismo, da lóxica autonómica vixente nos últimos anos.
Algúns deses temas teñen que ver sinxelamente co impulso, dentro do marco constitucional, dunha auténtica cultura federal. As limitacións impostas polo fallo, por exemplo, ao Consello de Xustiza, e con iso, ás posibilidades dunha maior desconcentración do Poder Xudicial, así como ao Consello de Garantías Estatutarias, afectan a cuestións que resultarían naturais na maioría de ordenamentos federais. E o mesmo acontece respecto dos límites á chamada lexislación básica do Estado central, que como o propio TC recoñeceu, foi un instrumento frecuente de baleirado de competencias autonómicas.
É verdade que moito do que o Estatut pretendía facer nestes ámbitos podería impulsarse a través da propia lexislación estatal. Con todo, a experiencia dos últimos trinta anos (e a dos últimos séculos, se nos remontamos ás amargas consideracións de Valentí Almirall ou do propio Pi i Margall en torno ás posibilidades dunha federalización "dende arriba") xustifica un elevado grao de escepticismo respecto destas vías.
Este escepticismo crece, en rigor, cando o que está en xogo non é só a cultura federal senón o recoñecemento da pluralidade nacional do Estado. Tamén aquí as preocupacións do TC parecen consistir en manter a raia algunhas esixencias que, no caso de Catalunya, pero tamén de Euskadi ou Galicia, se remontan como mínimo aos tempos da transición: o estatuto das linguas propias e cooficiais como linguas vehiculares, certa bilateralidade na relación co Estado, un réxime de financiamento razoable e a admisión, en xeral, dos símbolos e da identidade nacionais.
De todos estes aspectos nos que o TC intervén en termos restritivos dende a perspectiva do autogoberno, a cuestión "nacional" é quizais unha das que máis debates concitou. Naturalmente, resulta lexítimo discutir o sentido da afirmación de Catalunya como nación, democraticamente inscrita no Preámbulo do Estatut. Non obstante, as extensas disquisicións do TC acerca da devandita categoría e dos seus límites, con constantes e obsesivas apelacións á unidade e indisolubilidade da nación española, só reflicten un nacionalismo de Estado que, a máis de trinta anos da morte do ditador, debería estar desterrado da cultura política e xurídica. Se o que se pretende, con estas disquisicións, é impedir calquera posibilidade futura de exercicio do dereito a decidir por parte dos que viven en Catalunya, o empeño será seguramente van. Como xa apuntou no seu momento o Tribunal Supremo de Canadá, calquera goberno -democrático, claro está- quedaría obrigado, máis alá do que estipule a Constitución, a negociar en caso de que unha maioría clara, articulada en torno a unha pregunta clara, propuxese unha reformulación da organización territorial do poder (mesmo se a devandita reformulación conducise á secesión ou á creación, dende abaixo, dun novo modelo federal ou confederal).
Polo menos polo que se coñece ata agora, a sensibilidade federalizante e pluralista do TC foi mínima, a xusta como para contentar a uns partidos maioritarios que, no fondo, querían quitarse de enriba un asunto percibido como un "problema". Pouco pesou a vía especial de acceso á autonomía que a propia Constitución recoñeceu no seu momento a Catalunya, precisamente en razón da súa singularidade histórica e da súa específica vontade de autogoberno. O o feito de que o Estatut fose aprobado con amplas maiorías no Parlament de Catalunya e nas Cortes Xerais -onde foi debidamente recortado co obxectivo declarado de "axustalo á Constitución" -, ademais de en referendo.
Máis que coa presunción de constitucionalidade -que debería ser especialmente forte naquelas normas con maior lexitimidade procedemental- o TC preferiu operar -queda por constatar ata que punto- coa lóxica da inconstitucionalidade preventiva, unha lóxica da sospeita e da desconfianza similar á xa utilizada para xulgar no seu momento a lei de consultas vascas e mesmo o Estatuto valenciano de 2007.
Nun contexto de crise que parece telo reducido á máis absoluta impotencia, enténdese que o goberno Zapatero pretenda ler a decisión do TC como un triunfo das propias teses e como un "objetivo cumplido". Non obstante, unha lectura democrática, pluralista, pero tamén máis realista da cuestión territorial, non admite semellante auto-compracencia.
Que Manuel Fraga reaccionase á sentenza cun: "Este Estatuto no vale. ¡ Viva España!! ", ou que José María Aznar entendese que o tribunal estableceu os límites máis alá dos cales "no hay Estado", non supón necesariamente que sexa o centralismo máis obstinado que se impuxese ao longo deste proceso. Pero si deixa en evidencia, tras catro anos de recortes, demoras e instrumentalización partidista, os límites das lecturas abertas e federalizantes que a Constitución española supostamente admitía. Pechada esa vía, e co tribunal constitucional deslexitimado como "árbitro" na materia, o escenario para a desafección e o mutuo receo está servido. E o devandito escenario combinado co da crise económica, pode ser un cóctel explosivo de imprevisibles consecuencias.
Fonte: SP.
No hay comentarios:
Publicar un comentario